Polskie Radio
Jan Krzysztof Kelus [Szosa E7]
Czerwony Radom pamiętam siny
Jak zbite pałką ludzkie plecy
Szosę E7 na dworcach gliny
jakieś pieniądze jakieś adresy
Jan
Krzysztof
Kelus

Nastrojowy pieśniarz opozycji demokratycznej, wydawca drugoobiegowych kaset, współtwórca Oficyny Fonograficznej CDN, współpracownik KSS "KOR".

Kelus jest autorem zaledwie około 50 piosenek, które pod koniec lat 70. i na początku 80. opublikował bez cenzury na dwóch kasetach: "Piosenki ze starej kasety" i "Z nie skończoną wciąż piosenką". Większość zawartych tam utworów ukazała się pod koniec lat 90. na płytach CD pt. "Kawał w bok od szosy głównej" oraz "Był raz dobry świat". Najpopularniejsze to: "Sentymentalna panna "S"", "Przypowieść o jeżach", "Papierosy Biełomor-Kanał", "Ballada o szosie E-7", a także "Ostatnia szychta na KWK "Piast"" napisana do słów Jakuba Brońca (właśc. Jan Zazula).

Popularność Jana Krzysztofa Kelusa miała wymiar drugoobiegowy, elitarny. Muzyczna estetyka zbliżała go do amerykańskich folksingerów (jak Woody Guthrie), czy rosyjskich bardów (Aleksander Galicz). Fenomen jego piosenek skupiał w sobie charakterystyczny głos wykonawcy oraz wyjątkową ekspresję, mimo stonowanej, pozbawionej krzyku artykulacji. Wszystko to pozwalało eksponować treści, niespotykane w warunkach oficjalnej, czy nawet półoficjalnej przestrzeni kultury PRL. Początkowo ironicznej krytyce podlegały przede wszystkim mechanizmy społeczeństwa konsumpcyjnego i propagandy lat 70., w latach 80. wymowa tekstów zaostrzyła się, dając wyraz oporu przeciwko władzy i nieprawościom stanu wojennego.

Jan Krzysztof Kelus przeszedł do historii polskiej kultury jako pionier kasetowego drugiego obiegu. Pierwsze kasety z własnymi piosenkami wyprodukował w 1977. Wyróżniała je charakterystyczna formułka, w której podawał warunki prawne i cenę za kopiowanie kasety, swój adres domowy, pod który należało wysłać określoną kwotę. W ówczesnych okolicznościach politycznych, oprócz świadectwa odwagi i lekceważenia bezprawnych ograniczeń, była to forma upomnienia się o respektowanie praw autorskich także w warunkach kultury niezależnej. Kelus był współtwórcą podziemnego wydawnictwa CDN, z którego w latach 80. wyodrębniła się Oficyna Fonograficzna CDN. Działając do roku 1990, opublikowała ona ponad 20 tytułów kaset z twórczością niezależną.

Na uwagę zasługuje także wyjątkowa biografia artysty. W marcu 1968, jako doktorant na wydziale socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, zaangażował się po stronie  strajkujących studentów. Krótko potem znalazł się w grupie osób przemycających książki przez zieloną granicę w Tatrach. Wszystko zakończyło się pokazowym procesem politycznym w 1969, który przeszedł do historii jako "sprawa taterników". Po 1976 Kelus włączył się w prace Komitetu Obrony Robotników. W latach 80. wyprowadził się z żoną na Mazury.

Krzysztof Gajda

FILMY
playVideo
Bardzo przypadliśmy sobie z Jankiem do gustu. Powtarzam, że jest moim starszym bratem
playVideo
Antonina Krzysztoń: O współpracy z Jankiem Kelusem
playVideo
Antonina Krzysztoń: Jestem wdzięczna Jankowi Kelusowi, że nam towarzyszył w trudnych czasach
playVideo
Krzysztof Gajda: Kelus napisał niewiele piosenek, ale jest w nich przeogromna moc. Powiedział w nich tyle, co niejeden poeta nie potrafi w kilku tomikach
playVideo
Wojciech Makowski: Janek Kelus zainspirował mnie do kolekcjonowania nagrań z lat 60. i 70.
playVideo
Wojciech Makowski: W domu u Kelusa przy ul. Raszyńskiej zaczęliśmy sesje nagraniowe
playVideo
Wojciech Makowski: Tekstami Kelusa byłem i jestem zafascynowany. Odkrywam w nich ciągle mądre myśli
playVideo
Wojciech Makowski: Kelus w stanie wojennym ukrywał się, ale wpadał na Ursynów i nagrywaliśmy w domu jego piosenki
MÓWI JAN KRZYSZTOF KELUS

Prezentujemy fragmenty wywiadu, którego Jan Krzysztof Kelus udzielił w 1995 roku Krzysztofowi Gajdzie, piszącemu pracę o jego twórczości.

Amatorski zapis na archaiczne kasety magnetofonowe nie był przeznaczony do emisji. Stąd nie najlepsza jakość nagrania, zrekonstruowanego przez Archiwum Polskiego Radia.

 

Guthrie, Wysocki, Kryl to moi nauczyciele Byłem wychowany w takiej konwencji, że żeby śpiewać trzeba mieć głos. Pamiętam, jak ogromne wrażenie zrobił na mnie Galicz, Wysocki i Kryl.
Cenzura była naszym światem zadanym Zadziwiające jest dla mnie to, że mimo tyranii cenzury i autocenzury, bo to też było ogromnie istotne, w ogóle mogła powstawać wielka sztuka.
Stałem się dla niektórych rozpoznawalny To był szczęśliwy zbieg okoliczności, że się wstrzeliłem w pewien historyczny moment i stałem się zauważalny, definiowalny, rozpoznawalny.
Czy ja jestem bardem? Zawsze mnie to słowo śmieszyło, ale sobie pomyślałem, że jak ktoś tak musi, to niech go sobie używa. Ja po prostu śpiewałem piosenki.
Najpiękniejsze piosenki mówią o przemijaniu Wszystkie najpiękniejsze piosenki świata są o przemijaniu, o rozpaczliwej próbie zatrzymania chwili.
Lubię piosenkę "Na przystanku PKS-u" Opowiada o moim prawdziwym miejscu, miejscu outsidera, tak jak je definiuję w świecie i życiu.
O JANIE KRZYSZTOFIE KELUSIE
Produkty słodkie i gorzkie: miód-kit-piosenki O Janie Krzysztofie Kelusie mówią Zofia Romaszewska, Konrad Bieliński, Grzegorz Górny, Jacek Kleyff i Michał Lorenc (Polskie Radio 2009)
Jan Krzysztof Kelus – przedstawiciel literatury XX wieku (cz. 1) Jest to na pewno autor, który brał do ręki pióro, no a później gitarę, żeby powiedzieć nam coś bardzo ważnego – prof. Jan Tomkowski (Polskie Radio 2001)
Jan Krzysztof Kelus – przedstawiciel literatury XX wieku (cz. 2) Sztuka Jana Kelusa to nie tylko jego pieśni czy ballady bezpośrednio związane z historią, ale to także utwory dziwne, tajemnicze, zagadkowe – prof. Jan Tomkowski (Polskie Radio 2001)
PIOSENKI
Różan (1972) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Piosenka o rzeczach białych (1977) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Papierosy Biełomor-Kanał (1985) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Piosenka o morzu (1969) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Szosa E7 (1981) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Sentymentalna panna "S" (1982) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Elegia grudniowa (1982) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Piosenka o wuju, historii i przypadku (1974) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
Piosenka na pożegnanie (1999) słowa i muzyka: Jan Krzysztof Kelus
ZDJĘCIA Jan Krzysztof Kelus